Mô hình kinh doanh là gì? 15 mô hình phổ biến nhất hiện nay

Bạn muốn kinh doanh thành công nhưng chưa biết bắt đầu từ đâu? Hiểu rõ mô hình kinh doanh chính là bước đệm quan trọng để bạn vạch ra chiến lược phát triển hiệu quả. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ mô hình kinh doanh là gì, tầm quan trọng và giới thiệu các mô hình phổ biến nhất hiện nay.

1. Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh là khung sườn cho toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp. Mô hình kinh doanh mô tả cách thức doanh nghiệp tạo ra, cung cấp và nắm giữ giá trị, từ đó đạt được mục tiêu kinh doanh của mình.

Một số ví dụ khác về mô hình kinh doanh của các doanh nghiệp nổi tiếng:

• Grab: Kết nối người dùng với các tài xế, cung cấp dịch vụ vận chuyển, giao hàng, thanh toán di động,... Grab thu lợi nhuận từ hoa hồng trên mỗi chuyến xe/đơn hàng.
• Shopee: Nền tảng thương mại điện tử kết nối người mua và người bán. Shopee thu lợi nhuận từ phí đăng ký gian hàng, phí thanh toán, quảng cáo,...
• Netflix: Cung cấp dịch vụ xem phim trực tuyến theo yêu cầu. Netflix thu lợi nhuận từ phí đăng ký hàng tháng của người dùng.

2. Tầm quan trọng của mô hình kinh doanh

Mô hình kinh doanh đóng vai trò then chốt trong sự phát triển và thành công của doanh nghiệp:

• Xác định mục tiêu, chiến lược kinh doanh: Mô hình kinh doanh giúp doanh nghiệp xác định rõ mục tiêu, định hướng phát triển và xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp.
• Đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh: Mô hình kinh doanh cung cấp một "khuôn khổ" để doanh nghiệp theo dõi, đo lường và đánh giá hiệu quả của các hoạt động kinh doanh. Dựa trên kết quả đánh giá, doanh nghiệp có thể phát hiện những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức.
• Thu hút và giữ chân khách hàng: Mô hình kinh doanh hiệu quả tập trung vào việc thấu hiểu và đáp ứng nhu cầu của khách hàng, từ đó thu hút khách hàng mới và xây dựng lòng trung thành của khách hàng hiện tại.
• Tạo dựng lợi thế cạnh tranh: Mô hình kinh doanh sáng tạo và khác biệt sẽ giúp doanh nghiệp tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường.
• Thu hút đầu tư: Đối với các startup, mô hình kinh doanh chính là "chìa khóa" để thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư. Mô hình kinh doanh càng rõ ràng, tiềm năng và khả thi càng cao, cơ hội nhận được đầu tư càng lớn.

3. Xây dựng mô hình kinh doanh

3.1. Quy trình 5 bước xây dựng mô hình kinh doanh

Xây dựng mô hình kinh doanh là một quá trình gồm nhiều bước, đòi hỏi sự nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng và khả năng sáng tạo. Hãy hình dung quá trình này như việc xây nhà, bạn cần có bản thiết kế chi tiết và từng bước thi công cụ thể. Dưới đây là 5 bước cơ bản để xây dựng một mô hình kinh doanh:

Bước 1: Khảo sát nhu cầu khách hàng

Bước đầu tiên là tìm hiểu thị trường và nhu cầu của khách hàng tiềm năng. Bạn cần phải biết khách hàng mục tiêu của bạn là ai, họ thích gì, họ sẵn sàng chi trả bao nhiêu cho sản phẩm/dịch vụ và họ thường mua sắm ở đâu. Bạn có thể thu thập thông tin này thông qua khảo sát thị trường, phỏng vấn khách hàng, nghiên cứu đối thủ cạnh tranh, phân tích dữ liệu bán hàng (nếu có),...

Ví dụ: Bạn muốn mở một tiệm bánh online. Bạn cần phải biết: Ai là khách hàng mục tiêu? Họ thích ăn loại bánh nào? Họ muốn mua bánh ở đâu? Họ quan tâm đến điều gì khi mua bánh?

Bước 2: Lên ý tưởng kinh doanh

Dựa trên thông tin đã thu thập được ở bước 1, bạn sẽ phát triển ý tưởng kinh doanh của mình. Ý tưởng này cần đáp ứng được nhu cầu của khách hàng mục tiêu, có tính khả thi và mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Ví dụ: Sau khi khảo sát, bạn nhận thấy nhu cầu về bánh kem sinh nhật cho trẻ em đang tăng cao. Bạn có thể lên ý tưởng chuyên làm bánh kem sinh nhật cho trẻ em, nhận đặt bánh online và giao hàng tận nơi.

Bước 3: Hoạch định chi phí và doanh thu

Đây là bước quan trọng để đảm bảo tính khả thi của mô hình kinh doanh. Bạn cần phải tính toán chi tiết tất cả các khoản chi phí cần thiết để vận hành doanh nghiệp, bao gồm chi phí sản xuất, vận hành, marketing,... và dự kiến doanh thu bạn có thể thu được.

Ví dụ: Bạn cần tính toán chi phí mua nguyên liệu, thuê mặt bằng, nhân công, quảng cáo,... và dự kiến doanh số bán bánh mỗi tháng.

Bước 4: Xây dựng chiến lược Marketing

Chiến lược Marketing giúp bạn tiếp cận khách hàng mục tiêu, tạo sự nhận biết về thương hiệu và thúc đẩy doanh số bán hàng. Bạn cần phải xác định các kênh Marketing phù hợp, xây dựng thông điệp truyền thông hấp dẫn và lập kế hoạch triển khai chi tiết.

Ví dụ: Bạn có thể chọn Facebook, Instagram làm kênh tiếp thị chính, tạo các video hấp dẫn về cách làm bánh và chạy quảng cáo đến các bà mẹ có con nhỏ.

Bước 5: Hoàn thiện mô hình kinh doanh

Sau khi hoàn thành 4 bước trên, hãy tổng hợp lại toàn bộ thông tin và hoàn thiện mô hình kinh doanh của bạn. Bạn có thể tham khảo ý kiến từ người có kinh nghiệm hoặc thử nghiệm kinh doanh trên quy mô nhỏ trước khi quyết định đầu tư lớn.

Ví dụ: Bạn nên thử nghiệm bán bánh online trên Facebook trước, sau đó mới quyết định có nên mở cửa hàng hay không.

3.2. Các thành phần chính trong mô hình kinh doanh

Một mô hình kinh doanh hiệu quả được xây dựng dựa trên sự kết hợp hài hòa của nhiều thành phần quan trọng, giống như một chiếc đồng hồ cần nhiều bộ phận ăn khớp với nhau để hoạt động trơn tru:

• Đầu tiên phải kể đến sản phẩm/dịch vụ của mô hình kinh doanh. Bạn cần xác định rõ đặc điểm, tính năng và lợi ích mà sản phẩm/dịch vụ mang lại cho khách hàng. Điều quan trọng là phải làm nổi bật giá trị cốt lõi, điều làm cho sản phẩm/dịch vụ của bạn khác biệt so với đối thủ cạnh tranh.
• Tiếp theo là khách hàng - yếu tố then chốt cho sự thành công của bất kỳ mô hình kinh doanh nào. Hiểu rõ khách hàng mục tiêu của bạn là ai, nhu cầu và hành vi mua sắm của họ như thế nào là điều kiện tiên quyết để thiết kế sản phẩm/dịch vụ và chiến lược Marketing phù hợp.
• Kênh phân phối là cầu nối đưa sản phẩm/dịch vụ đến tay khách hàng. Bạn cần lựa chọn kênh phân phối phù hợp (online, offline hoặc kết hợp cả hai) và xây dựng chiến lược bán hàng hiệu quả (bán hàng trực tiếp, thông qua đại lý hay sàn thương mại điện tử).
• Phân tích cạnh tranh cũng là một phần không thể thiếu. Xác định đối thủ cạnh tranh trực tiếp và gián tiếp, phân tích điểm mạnh, điểm yếu của họ sẽ giúp bạn xác định vị thế và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp.
• Cấu trúc chi phí bao gồm tất cả các chi phí liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp, từ chi phí sản xuất, vận hành đến chi phí Marketing. Việc kiểm soát chi phí hiệu quả là yếu tố quan trọng để đảm bảo lợi nhuận cho doanh nghiệp.
• Doanh thu là mục tiêu cuối cùng của mọi mô hình kinh doanh. Bạn cần xác định rõ nguồn thu của doanh nghiệp đến từ đâu (bán sản phẩm/dịch vụ, quảng cáo, phí dịch vụ,...) và lựa chọn mô hình định giá phù hợp (định giá theo chi phí, định giá theo giá trị, định giá theo đối thủ cạnh tranh,...).
• Cuối cùng là đối tác và nguồn lực. Xác định đối tác chiến lược (nhà cung cấp, nhà phân phối, đối tác công nghệ,...) và đảm bảo nguồn lực cần thiết (tài chính, nhân lực, công nghệ,...) là điều kiện để vận hành mô hình kinh doanh một cách hiệu quả.

3.3 Phân tích SWOT cho mô hình kinh doanh

Phân tích SWOT là một công cụ quan trọng giúp bạn "soi" kỹ mô hình kinh doanh từ trong ra ngoài, nhận diện cả điểm mạnh, điểm yếu bên trong lẫn cơ hội, thách thức từ môi trường bên ngoài. Từ đó, bạn có thể đưa ra những chiến lược phát triển phù hợp, tăng khả năng thành công trên thị trường. SWOT là viết tắt của Strengths (Điểm mạnh), Weaknesses (Điểm yếu), Opportunities (Cơ hội) và Threats (Mối đe dọa):

• Điểm mạnh: Là những lợi thế cạnh tranh nổi bật của mô hình kinh doanh, ví dụ như sản phẩm/dịch vụ độc đáo, thương hiệu uy tín, quy trình vận hành hiệu quả, đội ngũ nhân sự tài năng,...
• Điểm yếu: Là những hạn chế, yếu kém cản trở sự phát triển của mô hình, ví dụ như thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm quản lý, công nghệ lạc hậu, quy mô sản xuất nhỏ,...
• Cơ hội: Là những yếu tố tích cực từ môi trường bên ngoài mà mô hình có thể tận dụng để phát triển, ví dụ như nhu cầu thị trường tăng cao, chính sách hỗ trợ của chính phủ, xu hướng tiêu dùng mới,...
• Mối đe dọa: Là những yếu tố tiêu cực từ bên ngoài có thể gây khó khăn, cản trở sự phát triển của mô hình, ví dụ như sự cạnh tranh gay gắt, biến động kinh tế, thay đổi chính sách pháp luật,...

Để xác định SWOT cho mô hình kinh doanh, bạn cần phân tích kỹ cả yếu tố nội bộ và bên ngoài. Hãy tự hỏi:

• Mô hình kinh doanh của tôi có gì vượt trội so với đối thủ? (Điểm mạnh)
• Những hạn chế nào tôi cần khắc phục? (Điểm yếu)
• Xu hướng thị trường nào tôi có thể nắm bắt? (Cơ hội)
• Những rủi ro nào tôi cần đề phòng? (Mối đe dọa)

Sau khi xác định SWOT, bạn có thể sử dụng ma trận SWOT để xây dựng chiến lược. Ma trận này là một bảng 2x2, giúp bạn kết hợp các yếu tố SWOT để tạo ra 4 nhóm chiến lược:

• SO (Điểm mạnh - Cơ hội): Tận dụng điểm mạnh để nắm bắt cơ hội (ví dụ: mở rộng quy mô kinh doanh, phát triển sản phẩm mới).
• WO (Điểm yếu - Cơ hội): Khắc phục điểm yếu để tận dụng cơ hội (ví dụ: đầu tư quảng bá thương hiệu, tối ưu chi phí sản xuất).
• ST (Điểm mạnh - Mối đe dọa): Sử dụng điểm mạnh để đối phó với mối đe dọa (ví dụ: đa dạng hóa sản phẩm/dịch vụ, nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng).
• WT (Điểm yếu - Mối đe dọa): Giảm thiểu điểm yếu để hạn chế tác động của mối đe dọa (ví dụ: tìm kiếm nguồn vốn đầu tư, hợp tác với đối tác chiến lược).

Phân tích SWOT là bước quan trọng giúp bạn có cái nhìn tổng quan và khách quan về mô hình kinh doanh, từ đó đưa ra những quyết định chiến lược đúng đắn, tăng cơ hội thành công và phát triển bền vững.

4. Top các mô hình kinh doanh phổ biến hiện nay

4.1. Mô hình B2B (Business to Business)

Mô hình B2B (Business-to-Business) là mô hình kinh doanh mà trong đó, doanh nghiệp sẽ cung cấp sản phẩm/dịch vụ cho các doanh nghiệp khác, thay vì tập trung vào người tiêu dùng cá nhân. 

Trong mô hình này, khách hàng thường là các doanh nghiệp, tổ chức, do đó, các giao dịch thường có giá trị lớn và diễn ra trong thời gian dài. 

Quy trình mua hàng cũng phức tạp hơn so với mô hình B2C, vì doanh nghiệp cần phải xem xét kỹ lưỡng các yếu tố như chất lượng, giá cả, uy tín của nhà cung cấp,... Quan hệ khách hàng trong mô hình B2B thường mang tính chất đối tác chiến lược, hai bên cùng hợp tác để đạt được lợi ích chung.

Ví dụ:

• Microsoft: Cung cấp phần mềm, dịch vụ đám mây cho các doanh nghiệp.
• Salesforce: Cung cấp phần mềm quản lý quan hệ khách hàng (CRM) cho các doanh nghiệp.
• Oracle: Cung cấp phần mềm quản lý doanh nghiệp (ERP) cho các doanh nghiệp.

4.2. Mô hình B2C (Business to Consumer)

Mô hình B2C (Business-to-Consumer) là mô hình kinh doanh mà doanh nghiệp sẽ cung cấp sản phẩm/dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng cá nhân. 

Đối tượng khách hàng trong mô hình này chính là người tiêu dùng cuối cùng, do đó, các giao dịch thường có giá trị nhỏ và diễn ra nhanh chóng. 

Quy trình mua hàng cũng đơn giản hơn, người tiêu dùng có thể dễ dàng đặt mua sản phẩm/dịch vụ thông qua website, ứng dụng di động hoặc đến trực tiếp cửa hàng. Marketing trong mô hình B2C thường tập trung vào việc tạo dựng thương hiệu và thu hút khách hàng thông qua các chiến dịch quảng cáo, khuyến mãi,...

Ví dụ:

• Amazon: Nền tảng thương mại điện tử bán hàng trực tuyến cho người tiêu dùng.
• Tiki: Nền tảng thương mại điện tử bán hàng trực tuyến cho người tiêu dùng.
• The Coffee House: Chuỗi cửa hàng cà phê phục vụ đồ uống cho người tiêu dùng.

4.3. Mô hình C2C (Consumer to Consumer)

Mô hình C2C (Consumer-to-Consumer) là mô hình kinh doanh mà trong đó, người tiêu dùng cá nhân có thể mua bán, trao đổi sản phẩm/dịch vụ với nhau thông qua một nền tảng trung gian. 

Cả người mua và người bán đều là người tiêu dùng cá nhân. Nền tảng trung gian đóng vai trò kết nối và tạo điều kiện cho các giao dịch diễn ra thuận lợi và an toàn. Mô hình C2C thường tập trung vào các sản phẩm đã qua sử dụng hoặc các dịch vụ cá nhân như gia sư, thợ sửa chữa,...

Ví dụ:

• Shopee: Nền tảng thương mại điện tử cho phép người dùng mua bán sản phẩm với nhau.
• Facebook Marketplace: Chợ trực tuyến trên Facebook cho phép người dùng mua bán sản phẩm đã qua sử dụng.
• Airbnb: Nền tảng kết nối người có nhu cầu thuê nhà/phòng với người có nhà/phòng cho thuê.

4.4. Mô hình Agency

Mô hình Agency, hay còn gọi là mô hình đại lý, đây là mô hình kinh doanh trong đó doanh nghiệp cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp cho các cá nhân hoặc doanh nghiệp khác. Các dịch vụ này có thể bao gồm quảng cáo, Marketing, thiết kế, tư vấn, quan hệ công chúng,...

Các Agency thường tập trung vào một lĩnh vực chuyên môn cụ thể và sở hữu đội ngũ nhân sự giàu kinh nghiệm, chuyên môn cao. Doanh thu của Agency đến từ việc cung cấp dịch vụ theo hợp đồng, cam kết mang lại kết quả chất lượng theo yêu cầu của khách hàng.

Trong thị trường cạnh tranh khốc liệt như hiện nay, việc xây dựng và duy trì mối quan hệ lâu dài với khách hàng là yếu tố then chốt quyết định sự thành công của Agency. Bởi khách hàng trung thành không chỉ mang lại nguồn doanh thu ổn định mà còn là "người truyền bá" thương hiệu hiệu quả nhất.

Ví dụ:

• Các công ty quảng cáo: Ogilvy, Dentsu, Leo Burnett,...
• Các công ty marketing: CleverAds, Isobar, GroupM,...
• Các công ty thiết kế: Saatchi & Saatchi, Pentagram,...

4.5. Mô hình nhượng quyền thương hiệu (Franchise)

Mô hình nhượng quyền thương hiệu (Franchise) là mô hình kinh doanh trong đó một doanh nghiệp (bên nhượng quyền - franchisor) cho phép một doanh nghiệp khác (bên nhận quyền - franchisee) sử dụng thương hiệu, hệ thống kinh doanh và bí quyết kinh doanh của mình để kinh doanh tại một địa điểm hoặc khu vực nhất định

Mô hình nhượng quyền thương hiệu (Franchise) là mô hình kinh doanh trong đó một doanh nghiệp (bên nhượng quyền - franchisor) cho phép một doanh nghiệp khác (bên nhận quyền - franchisee) sử dụng thương hiệu, hệ thống kinh doanh và bí quyết kinh doanh của mình để kinh doanh tại một địa điểm hoặc khu vực nhất định.

Ví dụ:

• McDonald's: Chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh.
• KFC: Chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh.
• Circle K: Chuỗi cửa hàng tiện lợi.

4.6. Mô hình kinh doanh đa thương hiệu

Mô hình kinh doanh đa thương hiệu là mô hình mà một doanh nghiệp sở hữu và vận hành nhiều thương hiệu khác nhau, thường là trong cùng một ngành hàng hoặc lĩnh vực.

Doanh nghiệp sở hữu một danh mục các thương hiệu, mỗi thương hiệu có thể hướng đến một phân khúc khách hàng hoặc nhu cầu khác nhau. Doanh nghiệp có thể tận dụng lợi thế quy mô và nguồn lực chung cho nhiều thương hiệu. Mô hình đa thương hiệu giúp doanh nghiệp phân tán rủi ro và tăng cơ hội thành công trên thị trường.

Ví dụ:

• Unilever: Sở hữu nhiều thương hiệu trong lĩnh vực hàng tiêu dùng như Dove, Omo, Knorr, Lipton,...
• P&G: Sở hữu nhiều thương hiệu trong lĩnh vực hàng tiêu dùng như Tide, Pampers, Gillette, Head & Shoulders,...
• VinGroup: Sở hữu nhiều thương hiệu trong lĩnh vực bất động sản, bán lẻ, du lịch, giáo dục,...

4.7. Mô hình kinh doanh Freemium

Mô hình kinh doanh Freemium là mô hình mà doanh nghiệp cung cấp một phiên bản cơ bản của sản phẩm/dịch vụ miễn phí cho người dùng, đồng thời cung cấp các phiên bản cao cấp hơn với nhiều tính năng hơn, có tính phí.

Phiên bản miễn phí thu hút một lượng lớn người dùng. Một phần nhỏ người dùng sẽ chuyển đổi sang phiên bản trả phí. Doanh thu đến từ người dùng trả phí. Mô hình Freemium phù hợp với các sản phẩm/dịch vụ số như phần mềm, ứng dụng di động.

Ví dụ:

• Spotify: Ứng dụng nghe nhạc trực tuyến.
• Dropbox: Dịch vụ lưu trữ dữ liệu đám mây.
• Zoom: Ứng dụng họp trực tuyến.

4.8. Mô hình kinh doanh đăng ký

Mô hình kinh doanh đăng ký (Subscription) là mô hình mà doanh nghiệp cung cấp sản phẩm/dịch vụ cho khách hàng theo định kỳ (hàng tháng, hàng quý, hàng năm) và thu phí đăng ký định kỳ.

Doanh nghiệp tạo ra nguồn thu ổn định và dự đoán được. Khách hàng được sử dụng sản phẩm/dịch vụ liên tục trong thời gian đăng ký. Mô hình đăng ký phù hợp với các sản phẩm/dịch vụ có tính sử dụng lặp lại như báo chí, tạp chí, phần mềm, dịch vụ streaming,...

Ví dụ:

• Netflix: Dịch vụ xem phim trực tuyến.
• FPT Play: Dịch vụ truyền hình Internet.

4.9. Mô hình kinh doanh 1 đổi 1 (One-for-One)

Mô hình kinh doanh 1 đổi 1 (One-for-One) là mô hình mà khi khách hàng mua một sản phẩm/dịch vụ, doanh nghiệp sẽ tặng một sản phẩm/dịch vụ tương tự cho một người có hoàn cảnh khó khăn.

Kết hợp kinh doanh với hoạt động từ thiện. Tạo ra hình ảnh tích cực cho thương hiệu. Thu hút khách hàng có ý thức trách nhiệm xã hội. Mô hình 1 đổi 1 thường được áp dụng trong lĩnh vực hàng tiêu dùng, thời trang.

Ví dụ:

• TOMS Shoes: Mỗi khi bán được một đôi giày, TOMS sẽ tặng một đôi giày cho trẻ em nghèo.
• Warby Parker: Mỗi khi bán được một cặp kính, Warby Parker sẽ tặng một cặp kính cho người có hoàn cảnh khó khăn.

4.10. Mô hình kinh doanh lưu động

Mô hình kinh doanh lưu động (Mobile Business) là mô hình mà doanh nghiệp cung cấp sản phẩm/dịch vụ cho khách hàng thông qua các phương tiện di động, chẳng hạn như xe tải, xe đẩy, kiosks di động hoặc ứng dụng di động.

Linh hoạt về địa điểm kinh doanh, có thể di chuyển đến nơi có nhiều khách hàng tiềm năng. Tiết kiệm chi phí thuê mặt bằng so với mô hình kinh doanh truyền thống. Phù hợp với các sản phẩm/dịch vụ có thể cung cấp tại chỗ, chẳng hạn như đồ ăn, thức uống, dịch vụ sửa chữa,...

Ví dụ:

• Xe bán hàng rong: Bán đồ ăn, thức uống, quần áo,... trên đường phố.
• Ứng dụng đặt đồ ăn: GrabFood, Now, Baemin, Gojek,...
• Dịch vụ sửa chữa lưu động: Sửa chữa điện thoại, máy tính, xe máy,... tại nhà khách hàng.

4.11. Mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng

Mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng (Platform Business) là mô hình mà doanh nghiệp tạo ra một nền tảng kết nối các nhóm người dùng khác nhau, chẳng hạn như người mua và người bán, người cung cấp dịch vụ và người sử dụng dịch vụ.

Nền tảng đóng vai trò trung gian, tạo điều kiện cho các nhóm người dùng tương tác và giao dịch với nhau. Doanh nghiệp thu lợi nhuận từ phí giao dịch, quảng cáo hoặc phí dịch vụ. Mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng có thể tạo ra mạng lưới người dùng rộng lớn và tăng trưởng nhanh chóng.

Ví dụ:

• Uber: Nền tảng kết nối hành khách với tài xế.
• Facebook: Nền tảng mạng xã hội kết nối người dùng với nhau.
• Amazon: Nền tảng thương mại điện tử kết nối người mua và người bán.

4.12. Mô hình kinh doanh thị trường thương mại điện tử

Mô hình kinh doanh thị trường thương mại điện tử là một biến thể của mô hình kinh doanh dựa trên nền tảng, tập trung vào việc kết nối người mua và người bán trên môi trường trực tuyến. 

Mô hình này cung cấp nền tảng trực tuyến cho phép người mua và người bán dễ dàng tìm kiếm, so sánh và giao dịch sản phẩm/dịch vụ. Nhờ đó, người dùng có thể tìm thấy đa dạng ngành hàng, sản phẩm/dịch vụ, đáp ứng nhu cầu mua sắm ngày càng đa dạng. 

Doanh nghiệp thu lợi nhuận từ phí đăng ký gian hàng, phí thanh toán, quảng cáo, hoặc phí dịch vụ giá trị gia tăng (logistics, kho bãi,...).

Ví dụ:

• Amazon: Nền tảng thương mại điện tử lớn nhất thế giới, cung cấp đa dạng sản phẩm từ nhiều nhà bán hàng.
• Alibaba: Nền tảng thương mại điện tử lớn của Trung Quốc, kết nối các doanh nghiệp sản xuất với người mua toàn cầu.
• Shopee, Lazada, Tiki: Các nền tảng thương mại điện tử phổ biến tại Việt Nam, cho phép người mua và người bán dễ dàng giao dịch trực tuyến.

4.13. Mô hình kinh doanh Razor blades

Mô hình kinh doanh Razor blades là mô hình mà doanh nghiệp bán sản phẩm chính với giá thấp (thậm chí là lỗ), nhưng lại thu lợi nhuận cao từ việc bán các sản phẩm bổ sung hoặc phụ kiện đi kèm, có tính chất tiêu hao và cần được thay thế thường xuyên. 

Sản phẩm chín được bán với giá thấp để thu hút khách hàng, từ đó, lợi nhuận đến từ việc bán các sản phẩm bổ sung với giá cao hơn. Khách hàng bị phụ thuộc vào hệ sinh thái của doanh nghiệp vì phải mua sản phẩm bổ sung từ cùng một nhà cung cấp.

Ví dụ:

• Máy in và mực in: Máy in thường được bán với giá rẻ nhưng mực in lại có giá cao.
• Dao cạo và lưỡi dao: Dao cạo được bán với giá rẻ nhưng lưỡi dao lại phải được thay thế thường xuyên và có giá cao.
• Máy pha cà phê và viên nén cà phê: Máy pha cà phê viên nén thường được bán với giá ưu đãi nhưng người dùng phải mua viên nén cà phê từ cùng một thương hiệu.

4.14. Mô hình kinh doanh chuỗi cung ứng tích hợp theo chiều dọc

Mô hình kinh doanh chuỗi cung ứng tích hợp theo chiều dọc là mô hình mà doanh nghiệp kiểm soát nhiều giai đoạn trong chuỗi cung ứng của mình, từ khâu sản xuất, phân phối đến bán lẻ.

Doanh nghiệp có thể kiểm soát chất lượng sản phẩm/dịch vụ từ đầu đến cuối. Giúp giảm thiểu chi phí sản xuất và phân phối. Doanh nghiệp có thể phản ứng nhanh chóng với sự thay đổi của thị trường và nhu cầu của khách hàng. Tuy nhiên, mô hình này đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư lớn về vốn và nguồn lực.

Ví dụ:

• Zara: Thương hiệu thời trang nhanh, kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng từ thiết kế, sản xuất đến bán lẻ.
• Tesla: Hãng xe điện, kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng từ sản xuất pin, lắp ráp xe đến xây dựng hệ thống trạm sạc.

4.15. Mô hình kinh doanh ẩn doanh thu

Mô hình kinh doanh ẩn doanh thu là mô hình mà doanh nghiệp cung cấp sản phẩm/dịch vụ miễn phí cho người dùng, nhưng thu lợi nhuận từ các nguồn khác, chẳng hạn như quảng cáo, bán dữ liệu người dùng, hoặc phí dịch vụ giá trị gia tăng.

Sản phẩm/dịch vụ miễn phí thu hút một lượng lớn người dùng. Doanh nghiệp thu thập dữ liệu người dùng và sử dụng cho mục đích quảng cáo hoặc bán cho các bên thứ ba. Mô hình này gây tranh cãi về vấn đề bảo mật thông tin người dùng.

Ví dụ:

• Google: Cung cấp công cụ tìm kiếm, email, bản đồ,... miễn phí, thu lợi nhuận từ quảng cáo.
• Facebook: Nền tảng mạng xã hội miễn phí, thu lợi nhuận từ quảng cáo và bán dữ liệu người dùng.

5. Các câu hỏi liên quan

5.1. Làm thế nào để lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp? 

Không có một mô hình kinh doanh nào là hoàn hảo hay phù hợp với mọi doanh nghiệp. Việc lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

• Nhu cầu khách hàng: Bạn cần hiểu rõ nhu cầu, mong muốn, "nỗi đau" của khách hàng mục tiêu để lựa chọn mô hình kinh doanh có thể đáp ứng tốt nhất những nhu cầu đó.
• Nguồn lực của doanh nghiệp: Bạn cần đánh giá nguồn lực (tài chính, nhân lực, công nghệ,...) của doanh nghiệp để lựa chọn mô hình phù hợp và khả thi.
• Thị trường: Bạn cần phân tích thị trường mục tiêu, xu hướng tiêu dùng, đối thủ cạnh tranh,... để lựa chọn mô hình phù hợp với bối cảnh thị trường.

Hãy dành thời gian nghiên cứu kỹ lưỡng các yếu tố trên, cân nhắc ưu nhược điểm của từng mô hình kinh doanh và tham khảo ý kiến của các chuyên gia trước khi đưa ra quyết định.

5.2. Mô hình kinh doanh nào hiệu quả nhất hiện nay? 

Không có một mô hình kinh doanh nào là "tốt nhất" hay "hiệu quả nhất". Hiệu quả của mô hình kinh doanh phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm:

• Ngành nghề kinh doanh: Mô hình kinh doanh phù hợp với ngành nghề này có thể không phù hợp với ngành nghề khác.
• Đặc thù của doanh nghiệp: Mỗi doanh nghiệp có những điểm mạnh, điểm yếu và bối cảnh khác nhau.
• Thị trường và đối thủ cạnh tranh: Mô hình phù hợp với thị trường này có thể không phù hợp với thị trường khác.
• Khả năng thực thi của doanh nghiệp: Mô hình hay đến mấy cũng sẽ thất bại nếu không được thực thi một cách hiệu quả.

Do đó, thay vì tìm kiếm mô hình kinh doanh "tốt nhất", hãy tập trung vào việc lựa chọn mô hình phù hợp nhất với doanh nghiệp của bạn, dựa trên những phân tích kỹ lưỡng về nhu cầu khách hàng, nguồn lực, thị trường và đối thủ cạnh tranh.

5.3. Xu hướng mô hình kinh doanh trong tương lai là gì? 

Công nghệ đang thay đổi nhanh chóng và ảnh hưởng sâu sắc đến mọi mặt của cuộc sống, bao gồm cả kinh doanh. Dưới đây là một số xu hướng mô hình kinh doanh trong tương lai:

• Mô hình kinh doanh dựa trên công nghệ: AI, Big Data, Blockchain,... sẽ tiếp tục là những công nghệ thúc đẩy sự phát triển của các mô hình kinh doanh mới.
• Mô hình kinh doanh trực tuyến: Thương mại điện tử, dịch vụ trực tuyến,... sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ.
• Mô hình kinh doanh bền vững: Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến các sản phẩm/dịch vụ bền vững, thân thiện với môi trường.
• Mô hình kinh doanh chia sẻ: Kinh tế chia sẻ sẽ tiếp tục phát triển, tạo ra nhiều mô hình kinh doanh mới.

Xu hướng mô hình kinh doanh trong tương lai sẽ xoay quanh việc ứng dụng công nghệ, phát triển trực tuyến, hướng đến sự bền vững và thúc đẩy kinh tế chia sẻ. Doanh nghiệp cần chủ động thích ứng để không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua này.

Bài viết đã cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản về mô hình kinh doanh, cách xây dựng mô hình kinh doanh và giới thiệu các mô hình phổ biến nhất hiện nay. Hy vọng rằng những thông tin này sẽ hữu ích cho bạn trong quá trình khởi nghiệp hoặc phát triển doanh nghiệp của mình.

Xem thêm:

• Market opportunities là gì? Cách phân tích cơ hội thị trường, có ví dụ
• Thị trường kinh doanh là gì? Đặc điểm, lợi ích và các yếu tố ảnh hưởng
• 4 xu hướng ngành hàng không tiềm năng, phát triển năm 2024